Granat ręczny RG-42 to sowiecka broń ręczna opracowana w czasie II wojny światowej, która odegrała znaczącą rolę w arsenale Armii Czerwonej. Ten kompaktowy, lecz śmiercionośny granat zaczepny został zaprojektowany z myślą o prostocie produkcji i skuteczności bojowej. Poznajmy jego konstrukcję, zasadę działania oraz zastosowanie na polu walki.

Historia powstania granatu RG-42

RG-42 (Ручная Граната образца 1942 года – Rucznaja Granata wzorca z 1942 roku) został opracowany jako następca wcześniejszego modelu RG-41. Konstrukcja powstała w odpowiedzi na pilną potrzebę stworzenia prostego w produkcji, ale skutecznego granatu zaczepnego, który mógłby być masowo wytwarzany w trudnych warunkach wojennych.

Granat został zaprojektowany przez zespół inżynierów pod kierownictwem S.G. Korshunova w 1942 roku. Głównym założeniem było stworzenie broni, którą można byłoby produkować z minimalnym wykorzystaniem deficytowych materiałów, szczególnie metali kolorowych i skomplikowanych elementów, których brakowało w czasie wojny.

RG-42 wszedł do masowej produkcji w 1942 roku i pozostawał na wyposażeniu Armii Radzieckiej przez kilkadziesiąt lat po zakończeniu II wojny światowej, co świadczy o wyjątkowej skuteczności jego konstrukcji.

Budowa granatu RG-42

Granat RG-42 charakteryzuje się prostą, ale niezwykle funkcjonalną konstrukcją, która umożliwiała masową produkcję nawet w najtrudniejszych warunkach wojennych.

Korpus granatu

Korpus granatu RG-42 wykonany jest z cienkiej blachy stalowej o grubości około 0,5 mm, zwiniętej w kształt cylindra o wymiarach:

  • Długość: około 121 mm
  • Średnica: 55 mm
  • Masa całkowita: około 420 gramów

Ściany korpusu mają specjalne nacięcia wewnętrzne, które podczas eksplozji ułatwiają fragmentację na odłamki, zwiększając siłę rażenia. Dno i pokrywa granatu wykonane są również z blachy stalowej i są przynitowane do korpusu. W górnej części znajduje się otwór na zapalnik, stanowiący kluczowy element całej konstrukcji.

Ładunek wybuchowy

Wewnątrz korpusu znajduje się ładunek wybuchowy o masie około 110-120 gramów. Najczęściej stosowanym materiałem wybuchowym był trotyl (TNT), choć w różnych wersjach i okresach produkcji stosowano również inne materiały wybuchowe, jak amatol (mieszanina azotanu amonu i trotylu). Ta ilość materiału wybuchowego zapewniała optymalny balans między siłą wybuchu a poręcznością granatu.

Zapalnik UZRGM

RG-42 wykorzystuje standardowy zapalnik UZRGM (Универсальный Запал Ручной Гранаты Модернизированный – Uniwersalny Zapalnik Granatu Ręcznego Zmodernizowany), który składa się z:

  • Mechanizmu uderzeniowego z iglicą
  • Opóźniacza pirotechnicznego (zazwyczaj 3,2-4,2 sekundy)
  • Spłonki pobudzającej
  • Spłonki detonującej
  • Dźwigni bezpieczeństwa (tzw. „łyżki”)
  • Zawleczki zabezpieczającej

Zapalnik UZRGM jest uniwersalnym rozwiązaniem stosowanym również w innych radzieckich granatach, jak F-1, co znacząco ułatwiało produkcję i szkolenie żołnierzy. Ta standaryzacja była jednym z kluczy do sukcesu radzieckiej broni ręcznej.

Zasada działania granatu RG-42

Działanie granatu RG-42 opiera się na prostym, ale niezawodnym mechanizmie:

1. W stanie spoczynku granat jest zabezpieczony zawleczką, która blokuje dźwignię bezpieczeństwa.
2. Po wyciągnięciu zawleczki, dźwignia bezpieczeństwa nadal przytrzymywana jest przez dłoń rzucającego.
3. W momencie rzutu, dźwignia odskakuje pod wpływem sprężyny, uruchamiając mechanizm uderzeniowy.
4. Iglica uderza w spłonkę pobudzającą, która inicjuje opóźniacz pirotechniczny.
5. Po upływie 3,2-4,2 sekundy opóźniacz zapala spłonkę detonującą, która z kolei inicjuje główny ładunek wybuchowy.
6. Eksplozja rozrywa korpus na liczne odłamki, które rażą cele w promieniu efektywnym.

Opóźnienie 3,2-4,2 sekundy między zwolnieniem dźwigni a detonacją daje żołnierzowi wystarczająco dużo czasu na bezpieczne rzucenie granatu i ukrycie się przed wybuchem, jednocześnie nie pozostawiając przeciwnikowi zbyt wiele czasu na reakcję.

Efektywność bojowa RG-42

RG-42 został zaprojektowany jako granat zaczepny, co oznacza, że jego głównym przeznaczeniem było rażenie siły żywej przeciwnika podczas działań ofensywnych, gdy żołnierze musieli szybko przemieszczać się za własnym ogniem.

Parametry bojowe

  • Promień śmiertelnego rażenia: około 5-7 metrów
  • Promień rażenia odłamkami: do 15-20 metrów
  • Ilość odłamków: około 100-200 fragmentów o różnej wielkości
  • Prędkość początkowa odłamków: około 700-800 m/s

W porównaniu do granatu obronnego F-1, RG-42 generuje mniej odłamków i ma mniejszy promień rażenia, co czyni go idealnym do użycia w natarciu, gdzie żołnierz rzucający musi znajdować się relatywnie blisko celu, jednocześnie nie narażając się na własne odłamki.

Zastosowanie taktyczne

Granat RG-42 był wykorzystywany w różnych scenariuszach taktycznych:

  • Oczyszczanie okopów i umocnień przeciwnika
  • Eliminacja siły żywej przeciwnika w budynkach i innych zamkniętych przestrzeniach
  • Wsparcie szturmu na umocnione pozycje
  • Niszczenie lekkich przeszkód i barykad
  • Tworzenie dywersji i dezorganizacja obrony przeciwnika

Dzięki kompaktowym wymiarom, żołnierz mógł przenosić kilka granatów RG-42 w kieszeniach munduru lub specjalnych torbach, co znacząco zwiększało jego efektywność bojową podczas natarcia. Niejednokrotnie to właśnie granaty RG-42 decydowały o powodzeniu szturmu na umocnione pozycje wroga.

Warianty i modyfikacje

Podstawowa konstrukcja RG-42 pozostała względnie niezmieniona przez cały okres produkcji, co świadczy o doskonałości pierwotnego projektu, jednak istniało kilka wariantów i adaptacji:

  • Granaty ćwiczebne – pozbawione materiału wybuchowego, używane w szkoleniu
  • Wersje z różnymi typami zapalników (w zależności od okresu produkcji)
  • Adaptacje produkcyjne w krajach bloku wschodniego i sojuszniczych ZSRR

Po II wojnie światowej RG-42 był produkowany lub kopiowany w wielu krajach, w tym w Polsce, Czechosłowacji, Chinach i krajach Bliskiego Wschodu. Ta szeroka adopcja jest dowodem na skuteczność i prostotę konstrukcji, która sprawdzała się w różnych warunkach bojowych na całym świecie.

Porównanie z innymi granatami epoki

W porównaniu do innych granatów używanych w czasie II wojny światowej, RG-42 wyróżniał się kilkoma istotnymi cechami:

RG-42 vs F-1

F-1 był radzieckim granatem obronnym o charakterystycznym wyglądzie przypominającym ananas. W porównaniu do RG-42:

  • F-1 miał znacznie większy promień rażenia (do 30-45 metrów)
  • Generował więcej odłamków dzięki żebrowanemu korpusowi
  • Był cięższy (około 600 gramów)
  • Był przeznaczony głównie do działań obronnych, gdy żołnierz mógł ukryć się przed własnymi odłamkami

RG-42 vs granaty niemieckie

W porównaniu do niemieckiego granatu trzonkowego Stielhandgranate 24:

  • RG-42 był bardziej kompaktowy i łatwiejszy do przenoszenia w większych ilościach
  • Niemiecki granat miał mniejszą siłę odłamkową, ale większą siłę wybuchu
  • RG-42 był prostszy w produkcji, tańszy i mógł być wytwarzany w trudniejszych warunkach
  • Konstrukcja RG-42 była bardziej odporna na warunki atmosferyczne i uszkodzenia mechaniczne

Granat RG-42 stanowił istotny element arsenału Armii Czerwonej, a jego prosta konstrukcja i skuteczność bojowa sprawiły, że pozostał w użyciu przez wiele dekad po zakończeniu II wojny światowej. Jego wpływ na projektowanie granatów ręcznych jest widoczny również we współczesnych konstrukcjach, które nadal czerpią z jego prostoty, niezawodności i skuteczności bojowej.