Karabin maszynowy pkm - historia i zastosowanie

Karabin maszynowy PKM to jedna z najbardziej rozpoznawalnych i niezawodnych broni wsparcia ogniowego na świecie. Zaprojektowany w Związku Radzieckim, stał się standardowym wyposażeniem wielu armii na całym globie, zyskując reputację wyjątkowo niezawodnej i skutecznej broni. Jego wszechstronność, niezawodność w trudnych warunkach oraz łatwość obsługi sprawiły, że pozostaje w aktywnym użyciu mimo upływu dekad od jego wprowadzenia. Poznajmy historię, konstrukcję oraz zastosowanie tego legendarnego karabinu maszynowego.

Historia powstania karabinu maszynowego PKM

Historia karabinu maszynowego PKM rozpoczyna się w latach 60. XX wieku, gdy armia radziecka poszukiwała następcy dla przestarzałego karabinu maszynowego SG-43 Goriunkowa. Zadanie zaprojektowania nowej broni powierzono Michaiłowi Kałasznikowowi, już wówczas słynnemu konstruktorowi karabinu AK-47. W 1961 roku Kałasznikow przedstawił prototyp karabinu maszynowego PK (Pulemiot Kałasznikowa), który został oficjalnie przyjęty do uzbrojenia armii radzieckiej w 1964 roku.

Pierwotna wersja PK przeszła kilka istotnych modernizacji, z których najważniejszą była wprowadzona w 1969 roku wersja PKM (Pulemiot Kałasznikowa Modernizirowannyj). W nowej wersji znacząco zmniejszono masę broni o około 1,5 kg poprzez zastosowanie lżejszej lufy i innych usprawnień konstrukcyjnych, co wyraźnie zwiększyło mobilność broni bez jakiejkolwiek utraty jej skuteczności bojowej.

Ciekawostka: Choć PKM jest powszechnie kojarzony z Michaiłem Kałasznikowem, w jego projektowaniu uczestniczył cały zespół konstruktorów z biura projektowego w Iżewsku, a sam Kałasznikow nadzorował prace jako główny konstruktor.

W kolejnych dekadach karabin PKM stał się standardowym karabinem maszynowym w armiach Układu Warszawskiego, a po upadku ZSRR rozprzestrzenił się na cały świat. Obecnie jest używany w ponad 100 krajach, co czyni go jedną z najbardziej rozpowszechnionych broni wsparcia ogniowego na świecie.

Budowa i dane techniczne PKM

Karabin maszynowy PKM to broń zasilana taśmowo, działająca na zasadzie odprowadzania gazów prochowych. Jego konstrukcja, choć bazuje na sprawdzonych rozwiązaniach, zawiera kilka innowacyjnych elementów, które przyczyniły się do jego niezwykłej niezawodności i długowieczności.

PKM wykorzystuje nabój karabinowy 7,62×54 mm R, ten sam, który był używany w karabinach Mosin od końca XIX wieku. Broń charakteryzuje się następującymi parametrami technicznymi:

Masa PKM wynosi około 7,5 kg (sama broń bez podstawy i amunicji), podczas gdy jego poprzednik PK ważył około 9 kg. Długość całkowita to 1173 mm, a długość lufy to 658 mm. Szybkostrzelność teoretyczna wynosi 650-750 strzałów na minutę, zaś szybkostrzelność praktyczna to około 250 strzałów na minutę. Prędkość początkowa pocisku osiąga około 825 m/s, a zasięg skuteczny to około 1000 metrów, choć maksymalny zasięg może przekraczać 3500 metrów.

Kluczowe elementy konstrukcyjne

Sercem PKM jest automatyka oparta na odprowadzaniu gazów prochowych przez boczny otwór w lufie. Gazy napędzają tłok gazowy, który z kolei porusza zespół ruchomy broni. Zamek ryglowany opiera się na dwóch ryglach, które blokują go w tylnej części komory zamkowej.

Lufa PKM jest szybkowymienna, co pozwala na kontynuowanie ognia nawet po jej przegrzaniu. Zmiana lufy zajmuje doświadczonemu strzelcowi zaledwie kilkanaście sekund, co stanowi ogromną przewagę taktyczną podczas intensywnej wymiany ognia. System zasilania opiera się na metalowej taśmie nabojowej, mieszczącej standardowo 100 lub 200 nabojów, choć w praktyce stosuje się również taśmy o innej pojemności.

Charakterystycznym elementem PKM jest składana dwunożna podstawa, umożliwiająca prowadzenie stabilnego ognia. Broń może być również montowana na trójnożnej podstawie Soszka, co znacząco zwiększa jej stabilność podczas prowadzenia ognia na większe odległości i umożliwia precyzyjniejsze rażenie celów.

Warianty i modyfikacje karabinu PK

Rodzina karabinów maszynowych PK obejmuje kilka wariantów dostosowanych do różnych zadań bojowych. Poza podstawowym modelem PKM, do najważniejszych należą:

PKS (Pulemiot Kałasznikowa Stankowyj) – wersja montowana na ciężkiej podstawie trójnożnej, przeznaczona do prowadzenia ognia na większe odległości.
PKT (Pulemiot Kałasznikowa Tankowyj) – wersja czołgowa, pozbawiona kolby i przyrządów celowniczych, przystosowana do montażu w pojazdach opancerzonych.
PKB (Pulemiot Kałasznikowa Bronietransportiornyj) – odmiana przeznaczona do montażu w transporterach opancerzonych, wyposażona w elektryczny mechanizm spustowy.
PKMS – modernizowana wersja PKS z lżejszą podstawą trójnożną.

Ciekawostka: W niektórych krajach powstały lokalne modyfikacje PKM. Na przykład chiński Type 80 czy północnokoreański Type 73 to karabiny maszynowe bazujące na konstrukcji PKM, ale dostosowane do lokalnych potrzeb i możliwości produkcyjnych.

Warto również wspomnieć o najnowszych modernizacjach, takich jak PKP Pieczenieg, który zachowując podstawową konstrukcję PKM, wprowadza istotne ulepszenia w postaci cięższej, niewymienilanej lufy z żebrowaniem poprawiającym chłodzenie oraz zmodernizowanego celownika, co zwiększa celność i niezawodność broni w długotrwałym użyciu.

Zastosowanie bojowe PKM

Karabin maszynowy PKM został zaprojektowany jako uniwersalna broń wsparcia ogniowego i w tej roli sprawdza się znakomicie. Jego główne zastosowania obejmują:

Wsparcie ogniowe na poziomie drużyny i plutonu – PKM, obsługiwany przez dwuosobową załogę (strzelca i amunicyjnego), zapewnia drużynie piechoty znaczną siłę ognia, umożliwiając zarówno obronę pozycji, jak i osłonę manewrów innych żołnierzy.
Obrona punktów umocnionych – zamontowany na trójnożnej podstawie PKM może prowadzić długotrwały ogień zaporowy, skutecznie blokując dostęp do bronionych pozycji.
Uzbrojenie pojazdów – wersje PKT są szeroko stosowane jako uzbrojenie pomocnicze czołgów, transporterów opancerzonych i innych pojazdów wojskowych.

PKM sprawdził się w licznych konfliktach zbrojnych na całym świecie – od wojny w Wietnamie, przez konflikty w Afganistanie, na Bliskim Wschodzie, w Afryce, aż po współczesne działania wojenne. Jego niezawodność w trudnych warunkach terenowych i klimatycznych, prostota obsługi oraz łatwość konserwacji sprawiły, że jest ceniony przez użytkowników niezależnie od ich wyszkolenia i zaplecza technicznego.

Zalety i ograniczenia PKM

Sukces i długowieczność karabinu maszynowego PKM wynikają z kilku kluczowych zalet tej konstrukcji. Jednocześnie, jak każda broń, ma on pewne ograniczenia, które wpływają na jego zastosowanie w nowoczesnym polu walki.

Kluczowe zalety

Niezawodność – PKM działa sprawnie nawet w ekstremalnych warunkach, od arktycznego mrozu po pustynny pył i tropikalną wilgoć. Toleruje zanieczyszczenia i niedokładną konserwację lepiej niż większość konkurencyjnych konstrukcji.
Prostota obsługi – żołnierz może nauczyć się podstaw obsługi PKM w ciągu kilku godzin, a pełną sprawność osiąga po kilku dniach szkolenia.
Łatwość produkcji – konstrukcja PKM jest stosunkowo prosta technologicznie, co umożliwia jego produkcję nawet w krajach o ograniczonym potencjale przemysłowym.
Siła ognia – nabój 7,62×54 mm R zapewnia dobry zasięg i skuteczność przeciwko różnorodnym celom, w tym lekko opancerzonym.

Ograniczenia

Mimo licznych zalet, PKM ma również pewne ograniczenia. Waga około 7,5 kg plus masa amunicji znacząco ogranicza mobilność strzelca, szczególnie w trudnym terenie lub podczas długotrwałych operacji. Standardowy nabój 7,62×54 mm R, choć skuteczny, jest cięższy od nowszych typów amunicji, co zmniejsza ilość nabojów, jaką żołnierz może przenosić w porównaniu do systemów wykorzystujących lżejszą amunicję.

Dodatkowo, w porównaniu z nowszymi konstrukcjami, PKM oferuje mniejsze możliwości montażu nowoczesnych akcesoriów, takich jak zaawansowane celowniki optyczne czy laserowe wskaźniki celu, co w pewnym stopniu ogranicza jego przydatność w nowoczesnych operacjach specjalnych.

Mimo tych ograniczeń, PKM pozostaje jedną z najbardziej cenionych broni wsparcia ogniowego, a jego konstrukcja stanowi inspirację dla współczesnych projektantów broni.

Podsumowanie

Karabin maszynowy PKM to znakomity przykład konstrukcji, która przetrwała próbę czasu dzięki idealnemu zbalansowaniu prostoty, niezawodności i skuteczności bojowej. Od ponad pięćdziesięciu lat służy w armiach na całym świecie, uczestnicząc w niezliczonych konfliktach i operacjach wojskowych.

Jego historia odzwierciedla ewolucję broni wsparcia ogniowego w drugiej połowie XX wieku, a konstrukcja stanowi wzorzec dla projektantów broni. Choć współcześnie powstają coraz nowocześniejsze karabiny maszynowe, PKM pozostaje w aktywnej służbie i prawdopodobnie będzie używany jeszcze przez wiele lat.

Fenomen PKM polega na tym, że mimo upływu dekad i dynamicznego rozwoju technologii wojskowej, podstawowa konstrukcja Michaiła Kałasznikowa wciąż spełnia wymagania współczesnego pola walki, potwierdzając geniusz jej twórcy i zespołu konstruktorów, którzy ją opracowali. To rzadki przykład broni, której wartość bojowa i niezawodność okazały się ważniejsze niż najnowsze trendy w projektowaniu uzbrojenia.